Οι “The Healers” μίλησαν με την Θεοδώρα Βουτσινά, συμβουλευτική ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια, η οποία μας διαφώτισε για την ψυχο-σωματική κατάσταση των νέων κατά την περίοδο της πανδημίας. Δεδομένου του άπλετου ελεύθερου χρόνου σε αυτή τη φάση της ζωής των περισσότερων από εμάς, η ίδια προτείνει ενδιαφέρουσες ιδέες για δημιουργική απασχόληση των νέων εντός ή εκτός σπιτιού.
Θεωρείτε ότι οι online συνεδρίες με τους θεραπευόμενους είναι εξίσου αποτελεσματικές σε σύγκριση με τις face to face συναντήσεις;
Η θεραπεία μέσω διαδικτύου (Online Therapy) είναι μία μέθοδος θεραπείας που έχει προβληματίσει αρκετά όλους τους ειδικούς στον χώρο της ψυχικής υγείας και σαφέστατα έχει τόσο πλεονεκτήματα όσο και περιορισμούς. Ωστόσο, έχουν ήδη δημοσιευτεί πολλές μελέτες σε ψυχολογικά και ψυχιατρικά περιοδικά ανά τον κόσμο, που συνηγορούν στη αποτελεσματικότητα και στην επάρκεια αυτής της μεθόδου. Μερικοί άνθρωποι συνδυάζουν την υποστήριξη μέσω του διαδικτύου, με την παραδοσιακή ψυχοθεραπεία (άμεση επαφή με τον θεραπευτή), ενώ υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός ατόμων που χρησιμοποιούν αποκλειστικά την διαδικτυακή υποστήριξη, αντικαθιστώντας την παραδοσιακή επίσκεψη στο γραφείο του ψυχολόγου. Να τονίσω ότι και σε αυτήν τη μέθοδο ο ψυχολόγος εφαρμόζει με τον ίδιο τρόπο τις επιστημονικές του γνώσεις και τεχνικές, ακολουθεί με τον ίδιο τρόπο τον κώδικα δεοντολογίας, το απόρρητο, την θεραπευτική συμμαχία και συνεργασία.
Όσον αφορά στην προσωπική μου άποψη, νομίζω πως σε γενικές γραμμές την περιγράφουν οι εξής δύο τίτλοι: «Οποιοδήποτε είδος θεραπείας είναι καλύτερο από την έλλειψη θεραπείας» και «Η θεραπεία μέσω διαδικτύου δεν είναι για όλους». Με την online θεραπεία έχουν πρόσβαση στην παροχή υποστήριξης ψυχικής υγείας, άτομα που διαφορετικά δεν θα είχαν (κάτοικοι μικρών κοινωνιών όπου στερούνται επιστημόνων ψυχικής υγείας, άτομα με κινητικά προβλήματα και χρόνιες ασθένειες που περιορίζουν την μετακίνησή τους, άτομα με κοινωνική φοβία ή αγοραφοβία, άτομα που αλλάζουν τόπο κατοικίας και επιθυμούν να διατηρήσουν τη θεραπευτική σχέση που ήδη έχουν με τον θεραπευτή τους κλπ.). Παράλληλα όμως, υπάρχουν άνθρωποι που αυτό το είδος θεραπείας δεν τους ταιριάζει καθόλου. Άνθρωποι που επιθυμούν την άμεση, προσωπική επαφή με το θεραπευτή, που η οθόνη τους φαίνεται απρόσωπη και απόμακρη. Επίσης, η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία δεν ενδείκνυται για άτομα που βιώνουν σοβαρές κρίσεις, αυτοκτονικό ιδεασμό, μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωση, βαριές ψυχιατρικές διαταραχές κ.ά.
Προσωπικά θεωρώ πως η αποτελεσματικότητα των διαδικτυακών συνεδριών δεν μειώνεται καθόλου όταν ήδη υπάρχει θεραπευτική σχέση μέσω της παραδοσιακής, πρόσωπο με πρόσωπο θεραπείας και για διαφόρους λόγους, όπως η καραντίνα στις μέρες μας, οδήγησαν στην τροποποίηση αυτή. Ενδεχομένως, αλλάζει κάπως η αίσθηση και η διαδικασία όχι όμως και το αποτέλεσμα της θεραπείας.
Ποιες είναι οι συνέπειες της κοινωνικής αποστασιοποίησης στην περίοδο της πανδημίας στους νέους σε διαπροσωπικό επίπεδο;
Όλοι πια γνωρίζουμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι μόνο κοινωνικό όν, αλλά και ένα όν με έντονη δραστηριότητα και κοινωνική αλληλεπίδραση στην καθημερινότητα του. Έτσι λοιπόν, είναι φυσικό η απομόνωση του από τους άλλους να μπορεί να προκαλέσει αρνητικές συνέπειες τόσο σε διαπροσωπικό επίπεδο όσο και σε ψυχολογικό. Ο καθένας μας βέβαια είναι ξεχωριστός και θ’ αντιδράσει διαφορετικά στο στρες της διατήρησης κοινωνικής απόστασης. Ηλικιακά, η ομάδα που ενδεχομένως θα επηρεαστεί περισσότερο είναι αυτή των μεγάλων παιδιών, εφήβων και νεαρών ενηλίκων. Σε γενικές γραμμές αυτό θα συμβεί γιατί σε αυτές τις ηλικίες η ομάδα των συνομηλίκων και η επαφή με αυτούς αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα της κοινωνικής εξέλιξης των ατόμων. Τα νεαρά άτομα βιώνουν έτσι κι αλλιώς έντονα συναισθήματα γύρω από τις επαφές τους με συνομηλίκους, μέσα από αυτές ανακαλύπτουν ποιοι είναι, μαθαίνουν να χτίζουν εμπιστοσύνη, αποκτούν αυτοεκτίμηση, μαθαίνουν ν’ αντιμετωπίζουν την προδοσία, δημιουργούν για πρώτη φορά ερωτικές σχέσεις κλπ., έτσι η απαραίτητη κοινωνική απομόνωση λόγω μιας πανδημίας διακόπτει κάπως βίαια την πορεία αυτή και οι σημαντικότατες αυτές ανάγκες των νεαρών ατόμων μένουν μετέωρες. Με λίγα λόγια, άτομα που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν μια καλή πορεία στις διαπροσωπικές τους επαφές θα απογοητευθούν, θα θυμώσουν, θα νιώσουν απομόνωση, μοναξιά και λύπη λόγω της απώλειας των επαφών, ίσως και να ξεσπάσουν όπου μπορούν αλλά παράλληλα θα χρησιμοποιήσουν και ότι μέσο διαθέτουν (π.χ. τεχνολογία, περπάτημα) προκειμένου να διατηρήσουν τις επαφές που τόσο έχουν ανάγκη. Άλλοι, που προηγουμένως είχαν μια πιο απογοητευτική πορεία στην κοινωνική τους αλληλεπίδραση, θα αποστασιοποιηθούν κι άλλο, θα κλειστούν κι άλλο και ασυνείδητα θα βολευτούν σε μια προσωρινή πραγματικότητα που δεν απαιτεί προσπάθεια για κοινωνικές επαφές, για επικοινωνία, για μοίρασμα, για αντοχή στις καθημερινές ματαιώσεις και αποτυχίες. Μετά το πέρας της καραντίνας βέβαια, οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος για αποτελεσματική διαπροσωπική αλληλεπίδραση θα είναι ξανά παρούσες.
Επίσης, αξίζει να αναφέρω ότι σε αυτή τη συνθήκη, σε κάποιες περιπτώσεις, θα παρατηρηθεί και μια σύνδεση των ατόμων που κατοικούν μαζί αλλά και μία επανασύνδεση με άτομα που είχαν απομακρυνθεί. Ακόμα και αν πριν υπήρχαν κάποια προβλήματα, κάποιοι θα συμμαχήσουν και θα αλληλοστηριχτούν σε αυτήν την τόσο στρεσογόνο κατάσταση. Επίσης, θα βρουν μια ευκαιρία να έρθουν κοντά σε φίλους και γνωστούς μέσω της τεχνολογίας που ενδεχομένως λόγω της έντονης καθημερινότητας είχαν παραμελήσει ή ξεχάσει.
Από την άλλη, λόγω της καραντίνας θα χρειαστεί να περάσουν πολύ χρόνο μαζί άτομα που είχαν δυσκολία στη συνύπαρξη ή δυσκολίες στην μεταξύ τους σχέση τις οποίες προηγουμένως μπορούσαν και απέφευγαν. Αυτοί, σε διαπροσωπικό επίπεδο θα ζοριστούν αρκετά. Τώρα για πιο παθολογικές καταστάσεις όπου υπάρχει βία, χρήση ουσιών κλπ, αντιλαμβάνεστε ότι η κοινωνική απομόνωση θα έχει ακόμη πιο δυσβάσταχτες συνέπειες.
Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το βραχυπρόθεσμο αποτύπωμα του εγκλεισμού στους νέους σε ψυχολογικό επίπεδο;
Την τελευταία εικοσαετία έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες που έχουν μελετήσει τις ψυχολογικές συνέπειες του εγκλεισμού, με αφορμή την έξαρση ιών όπως ήταν ο SARS, η γρίπη H1N1 και ο Έμπολα. Σε μια ανασκόπηση 24 τέτοιων ερευνών που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο που μας πέρασε στο περιοδικό “The Lancet”, γίνεται ξεκάθαρη αναφορά στο ότι πολλοί άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς καραντίνας όντως μπορούν να βιώσουν τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία. Συγκεκριμένα, τυπικές αντιδράσεις και συνέπειες του εγκλεισμού φαίνεται να αποτελούν: το αυξημένο συναίσθημα μοναξιάς, η δυσκολία στη συγκέντρωση, η αυξημένη ή μειωμένη όρεξη για φαγητό, διαταραχή στον ύπνο όπως αυπνία ή υπερυπνία ή αλλαγή στο πρόγραμμα του ύπνου (παρατηρείται ιδιαίτερα στους νέους όπου κάνουν αυτό που λέμε τη νύχτα μέρα και τη μέρα νύχτα, γεγονός που είναι ικανό να διαταράξει πρωτεΐνες στο αίμα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που επηρεάζουν το σάκχαρο του αίματος, τον μεταβολισμό της ενέργειας και την ανοσολογική λειτουργία), αυξημένα συναισθήματα λύπης, κατάθλιψής, αβεβαιότητας, φόβου, άγχους, νευρικότητας, θυμού, ευερεθιστότητας, βαρεμάρας αλλά και υπέρμετρη επιθυμία κατανάλωσης αλκοόλ, καπνού ή άλλων ουσιών.
Ωστόσο, η πιθανότητα να βιώσουν οι νέοι κάποια από τις προαναφερθείσες αρνητικές αντιδράσεις στον ψυχολογικό τομέα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως είναι η διάρκεια της καραντίνας, ο αποχωρισμός τους από αγαπημένα πρόσωπα, ο φόβος της μόλυνσης, η ανεπαρκής ποσότητα αγαθών πρώτης ανάγκης, η απουσία μέσων επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, κ.ά..
Τέλος, είναι σημαντικό πάντως να τονίσουμε πως όλα τα ανωτέρω είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε μία μη φυσιολογική συνθήκη. Ας έχουμε περισσότερο στο μυαλό άτομα που παρουσίαζαν μια καταθλιπτική ή/και αγχώδη συμπτωματολογία πριν την καραντίνα καθότι η συνθήκη αυτή μπορεί να ενισχύσει την ευαισθησία τους και να πυροδοτήσει έξαρση των συμπτωμάτων τους.
Πιστεύετε ότι τα κρούσματα κατάθλιψης στους νέους θα αυξηθούν αυτή την περίοδο;
Η αλήθεια είναι πως όσο συνεχίζεται η εξάπλωση το κορονοϊού, τόσο εξαπλώνεται και ο φόβος, η αγωνία, η ανησυχία στον πληθυσμό και κυρίως σε συγκεκριμένες ομάδες, όπως είναι οι υπερήλικες, τα άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, άτομα που πλήττονται οικονομικά κλπ. Παράλληλα, τα μέτρα που παίρνονται διαταράσσουν τη ρουτίνα και τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων και έτσι δυσφορία, μοναξιά, άγχος και κατάθλιψη μπορούν να ακολουθήσουν. Σύμφωνα πάντως με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων και τα αποτελέσματα κάποιων πρώτων ερευνών, αναμένουμε αύξηση τόσο του άγχους όσο και της κατάθλιψής, αλλά και των συμπεριφορών αυτοτραυματισμού. Για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της πανδημίας του SARS το 2003 υπήρξε έρευνα που αποτύπωσε αύξηση της τάξης του 30% των αυτοκτονιών σε άτομα άνω των 65 ετών.
Όσον αφορά στους νέους που με ρωτήσατε, πιστεύω πως θα έχουμε αυξημένα ποσοστά κατάθλιψής εφόσον υπάρχουν παρόντες συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου όπως είναι, το να ανήκει ο νέος σε ευπαθή ομάδα, η ύπαρξη οικονομικών προβλημάτων, ο μεγάλος σε διάρκεια αποχωρισμός από αγαπημένα άτομα και πιο σημαντικό απ’ όλα να προϋπήρχε της πανδημίας μια πτωτική τάση της διάθεσης, συναισθήματα θλίψης, μοναξιάς ή άγχους. Αυτός ο τελευταίος παράγοντας κινδύνου μπορεί να ενισχύσει την ευαλωτότητα των ατόμων και τελικά να οδηγήσει σε μία καταθλιπτική διαταραχή.
Με τι θα προτείνατε να ασχοληθούν οι νέοι στον άπλετο ελεύθερό χρόνο τους αυτόν τον καιρό;
Αυτή την περίοδο της κοινωνικής απομόνωσης και του άπλετου ελεύθερου χρόνου, χρειάζεται να αλλάξουμε τις συνήθειες και τις προτεραιότητες μας, αλλά και να επανακαθορίσουμε τους στόχους μας. Σε γενικές γραμμές, όλοι χρειάζεται να έχουμε ένα νέο πρόγραμμα καθημερινότητας το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει όλα αυτά που έως τώρα γκρινιάζαμε ότι δεν έχουμε αρκετό χρόνο να κάνουμε: να διαβάσουμε κάποιο βιβλίο, ν’ ασχοληθούμε με τη μουσική ή με κάποιο άλλο είδος καλλιτεχνικής έκφρασης, να αθληθούμε, να κάνουμε δραστηριότητες, όπως μαγειρική, παιχνίδια με τους αγαπημένους μας, να δούμε ταινίες, να ασχοληθούμε με τον κήπο μας, να κάνουμε εκκαθάριση στις ντουλάπες μας κλπ. Επιπλέον, Οι φοιτητές χρειάζεται να μπουν στη διαδικασία να παρακολουθήσουν κάποια μαθήματα μέσω διαδικτύου, οι εργαζόμενοι νέοι να δουλέψουν από το σπίτι, βασικές δραστηριότητες λοιπόν χρειάζεται να μπουν σε ένα νέο πλαίσιο. Επίσης, θεωρώ σημαντικό να συνεχίσουν τις δραστηριότητες που είχαν προ καραντίνας εφόσον αυτές μπορούν να γίνουν διαδικτυακά, π.χ. μαθήματα ξένων γλωσσών, προγράμματα γυμναστικής κλπ, καθώς με τον τρόπο αυτό θα μπορούν να διατηρήσουν μια αίσθηση κανονικότητας αλλά και επαφής με άλλους. Τέλος, δεν ξεχνάμε να διατηρούμε την επαφή με τους αγαπημένους μας και τους γνωστούς μας μέσω του τηλέφωνο, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των πλατφόρμων τηλεδιάσκεψης, των μηνυμάτων κλπ.
Πως επηρεάζει η απομόνωση τους φορείς του COVID-19; Πώς να διαχειριστούν ψυχολογικά αυτό το στίγμα;
Οι άνθρωποι που είναι φορείς του covid είναι λογικό και επιβάλλεται να βρίσκονται σε απόλυτη καραντίνα. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν καμία ευκαιρία για δραστηριότητα εκτός σπιτιού ή επαφή με τους οικείους τους ακόμα και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι όσοι έχουν μια ήπια συμπτωματολογία κι ενδεχομένως θα μπορούσαν και θα είχαν τη διάθεση να κάνουν κάποια πράγματα εν μέσω καραντίνας όπως οι υπόλοιποι υγιείς, επιβαρύνονται ακόμη περισσότερο με όλα τα αρνητικά αποτελέσματα της απομόνωσης όπως τα περιέγραψα και προηγουμένως μιλώντας για την επίδραση της απομόνωσης σε υγιή άτομα (μοναξιά, άγχος, θλίψη, κλπ). Επιπλέον, τα άτομα που νοσούν επιβαρύνονται με την εξασθένηση του οργανισμού λόγω της νόσου αλλά και με μία μεγάλη ανησυχία που αφορά την πορεία της υγείας τους. Στις περιπτώσεις βέβαια που η αγωνία, το άγχος και όλα τα δευτερογενή συναισθήματα (θυμός, θλίψη) γύρω από την εξέλιξη της νόσου είναι παρόντα αντιλαμβάνεστε ότι υπερισχύουν όλων των υπολοίπων αρνητικών συνεπειών της καραντίνας, όπως είναι η κοινωνική απομόνωση και μοναξιά, εκεί, ψυχολογικά τουλάχιστον, τίθεται θέμα διαβίωσης. Βεβαίως, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την αγωνία που οι φορείς βιώνουν σχετικά με το πώς θα τους αντιμετωπίσει το περιβάλλον τους όταν πια μάθει ότι νοσούν. Η σκέψη ότι θα είναι στιγματισμένοι, ότι οι άλλοι θα τους αντιμετωπίζουν σαν «μιάσματα» μπορεί να δημιουργήσει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα στον έλεγχο της πανδημίας, μπορεί να οδηγήσει τα άτομα να κρύψουν την ασθένεια τους για να αποφύγουν τις διακρίσεις, μπορεί να αποτρέψει τους ανθρώπους από το να ζητήσουν άμεση ιατρική βοήθεια και να τους αποθαρρύνει από το να υιοθετήσουν υγιείς συμπεριφορές.
Η ψυχολογική διαχείριση του στίγματος γίνεται αρχικά μέσα από τη σωστή ενημέρωση σχετικά με την πορεία της νόσου. Ο κορονοϊός είναι ένα ιός που μεταδίδεται με μεγάλη ευκολία, μπορεί να κολλήσει ο καθένας από εμάς και σήμερα δεν αφορά μια μικρή ομάδα ατόμων αλλά μία ολοένα αυξανόμενη. Η πληροφορία αυτή σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πρόκειται για μια νόσο που δεν είναι χρόνια και μάλιστα στις περισσότερες περιπτώσεις είναι απόλυτα ιάσιμη είναι σημαντική για ν’ αρχίσει το άτομο που έχει νοσήσει να αποενοχοποιείται. Οι ασθενείς χρειάζεται να έχουν αισιοδοξία, να πιστεύουν ότι τα πράγματα θα πάνε καλά και ότι ο καιρός θα περάσει γρήγορα. Παράλληλα, η σωστή φροντίδα του εαυτού τους σε συνδυασμό με την τήρηση των κανόνων θα βοηθήσουν στο να νιώσουν προσωπική ικανοποίηση και ψυχική ηρεμία αφού φέρθηκαν υπεύθυνα κι έκαναν το καθήκον ώστε οι γύρω τους να παραμείνουν υγιείς.
Comments